Relativt vidt haustevindu

I dei to forsøksåra på Kvithamar var fordøyelegheita høgast ved medium deigmodning, men forskjellane mellom sein og tidleg hausting var mindre enn venta. Konklusjonen var at haustevinduet for heilgrøde er relativt vidt, men ved å hauste midt i deigmodningsstadiet (Zadoks 85; innhaldet i kornet byrjer å bli fast og er ikkje så lett å presse ut, og eit neglemerke vil bli ståande) vil ein få både høgt stivelsesinnhald (20-30 prosent), brukbar fordøyelegheit (74 - 84 prosent) og samtidig ein del NDF (35-45 prosent).

Dei som vel å dyrke heilgrøde legg gjerne også vekt på at dei får store avlingar i attleggsåret når grøda vert sådd som dekkvekst. Ettersom kveite har eit opnare bestand enn bygg, kan kveite gi betre vilkår for etablering av gras og kløver i attlegget, men på grunn av seinare hausting kan ein også få den motsette effekten med lågare avling i første engår etter kveite enn etter bygg.

Aksandelen seier mykje om stivelsesinnhaldet

Det er vanskeleg å bruke Zadoks-skala til å spå om stivelsesinnhaldet. Derimot vil ein ved å ta ut ei representativ avlingsprøve og separere aks og halm, tørke og deretter vege fraksjonane slik at aksandelen kan reknast ut, få ein svært god peikepinn på stivelsesinnhaldet. Figur 1 viser at dersom aksandelen i eit reinbestand med korn er mindre enn 40 prosent av tørrstoffavlinga, er stivelsesinnhaldet sannsynlegvis under 15 prosent. For å få 20 prosent stivelse eller meir, må aksa utgjere minst 50 prosent av tørrstoffavlinga. Dette gjeld korn i reinbestand hausta ved sju cm stubbehøgde. Ved ei høgare stubbehøgd, vil aksandelen og dermed stivelsesandelen automatisk utgjere ein større del av avlinga. Dersom det er gras og/eller belgvekstar med i avlinga, blir stivelsesinnhaldet i totalavlinga lågare. Det er likevel verdt å nemne at det i eit feltforsøk i Trøndelag blei produsert ensilasje av kveiteheilgrøde med meir enn 20 prosent stivelse, sjølv om det var 25 prosent gras i avlinga. Haustetidspunktet i det omtalte forsøket var sein deigmodning, det vil seie når gulninga av planta var godt i gang.

Hausting og konservering

Både forskning og erfaringar tilsei at ein under slått og hausting bør handtere og prosessere heilgrøde så lite som råd for å unngå drysstap, men også for å unngå nedbryting og tap av stivelse under sjølve konserveringa. Ved hausting av heilgrøde i deigmodningsstadiet bør ein såleis verken fortørke, bruke stengelknekkingsutstyr eller breispreiingsutstyr. Betydninga av skånsam handtering blir viktigare dess seinare ein haustar. I forsøket omtalt over blei det registrert opp mot åtte gonger høgare drysstap når ein køyrde ei bandpresse med kutteaggregat, enn utan under pressing av kveiteheilgrøde hausta ved sein deigmodning. Det har ikkje vore muleg å påvise at kutting har sikker effekt verken på kor godt ein får pakka slikt materiale eller på kvaliteten av ferdigkonservert grøde. Ettersom kraftbehovet er større når ein køyrer pressa med kutteaggregat enn utan, og dei fleste som bruker heilgrøde har fullfôrblandar, vert derfor rådet å køyre pressa utan kutteaggregat.

Den tradisjonelle rundballepressa dug – som regel

Det har ofte vorte hevda at ein må ha spesialutstyr for å kunne sikre god kvalitet på heilgrødeensilasje. Prosjektet vårt har vist at ein kan oppnå like god kvalitet på ensilasje av kornheilgrøde med ei tradisjonell rundballepresse som med ei såkalla kompaktpresse. Dette trass i at rundballane frå kompaktpressene blir vesentleg hardare pakka enn det ein kan oppnå med ei vanleg presse. Andre typar spesialutstyr som til dømes sjølvgåande finsnittarar med skjærebord og såkalla «mais-cracker» som knuser kornet, har ikkje vore systematisk utprøvd i Norge. Vi fann i vårt prosjekt at knusing av kornet før konservering kan ha ein uønska effekt ved at stivelsen i kornet blir eksponert og brote ned i den meir eller mindre surgjorte ensilasjen. I ein seinare artikkel i Buskap vil det bli gjort greie forsøk som viser at knusing heller ikkje er nødvendig for at dyra skal fordøye stivelsen frå heilgrøde hausta i deigmodningsstadiet.

Under andre omstende enn det vi hadde i våre forsøk, til dømes når grøda blir hausta på fullmodningsstadiet og/eller med innslag av langt utvikla belgvekstar, kan drysstapa bli betydelege og næringsverdien forringa med ei vanleg rundballepresse. Spesialutstyr kan da være ei meir aktuell løysing, slik det også kan være når det er snakk om å hauste store areal, eller ein allereie har den aktuelle haustelinja på plass og bruker den også til andre føremål.