Berekning av grovfôropptak og feilkjelder

Prinsippet for utrekninga i Mjølkonomi er slik: Energiforbruk totalt ut frå kyrne sin produksjon – energi frå tildelt kraftfôr og eventuelt «anna fôr» = energiopptak frå grovfôr. Så dividerer vi dette med antal fôrdagar. Energiforbruket blir korrigert i forhold til fett- og proteinprosent i tankmjølka, slik at eventuell feil uttak av mjølkeprøver ikkje påvirkar resultatet. Vi tek også omsyn til oppgjeve bruk av tankmjølk til kalvane. Det er konsekvent rekna med to prosent svinn hjå alle – for eksempel husholdningsmjølk og uttømt antibiotikamjølk. Kraftfôrmengda oppgjeve i Kukontrollen stemmer ikkje alltid med faktisk forbruk pluss/minus lagerendring, og i Mjølkonomi korrigerer vi for avvik. Grovfôropptak i Mjølkonomi gjev derfor ganske sikre tal. Ei feilkjelde er at vi ikkje veit vekta på kvar enkelt ku, men vi tek omsyn til brystmålingar og slaktevekter i buskapen. Feilkjelda er derfor neppe stor.

Vi kan få berekna lågt grovfôropptak feilaktig dersom kyrne får ein ubalansert rasjon, og dermed har dårleg fôrutnytting. Det same gjeld dersom kyrne blir feite. Uansett får vi iallfall fram at fôringa ikkje er optimal.

Tal frå ein buskap

I tabell 1 er vist nokre resultat frå Mjølkonomi og Kukontrollen i ein buskap i 2015 for å illustrere feilkjelder i kukontroll (KK)-tala. Mjølkonomi viser 55 MJ og KK 73 MJ per ku og dag. Kyrne får berre surfôr og kraftfôr. Avdråtten i buskapen var 7 648 kg mjølk per årsku. Rekna ut frå KK-analysene tilsvarar det 9 150 kg EKM, medan det ut frå tankanalysene blir 8 093 kg EKM. Derfor blir det berekna for høgt totalt energiforbruk og dermed også for høgt grovfôropptak i Kukontrollen. I same retning dreg det at kyrne reelt har ete seks prosent meir kraftfôr enn oppgjeve i KK.

Kva påvirkar grov­fôropptaket?

Mange forhold både med kua, fôret og fôringsregime/miljø påvirkar opptaket. Dei viktigaste er vist i tabell 2. Med mål om å auke grovfôropptaket er det viktig å prøve å finne ut kva som er den mest begrensande faktoren i buskapen.

Hovudprinsippet i OptiFôr-fôrplanlegginga er at kyrne skal få energidekning med mest mogleg grovfôr og minst mogleg kraftfôr. Alle kyrne får berekna ein opptakskapasitet. Den aukar til dømes med auka avdrått, og ei stor ku et meir enn ei lita ku. Feite kyr vil eta mindre enn kyr i normalt hold, og mot slutten av drektigheita er fôropptaket lågt. Kyr som har vonde bein vil også eta mindre enn heilt friske kyr.

Alle fôrmiddel har ein såkalla fylleverdi, som fortel kor stor «plass» fôret tek i vomma. Kraftfôr har alltid fylleverdi 0,22. Fylleverdi i grovfôret er lågast ved høg fordøyelegheit og lågt fiberinnhald. Vanleg nivå er 0,45 – 0,60. Kyrne likar ikkje surfôr med mykje organiske syrer og ammoniakk-N, og da bereknar NorFor litt høgare fylleverdi. Altså set vi opp fôrplaner med litt meir kraftfôr til kyrne.

Vidare et kyrne mindre grovfôr dersom dei får meir kraftfôr; den såkalla substitusjons-effekten. Substitusjonen aukar med kraftfôrmengda og med grovfôrets fordøyelegheit. Eigentleg er det ikkje kraftfôret i seg sjølv det dreier seg om, men mengda sukker og stivelse tilført. Store mengder gjev dårleg vommiljø i form av låg pH (sur vom), og da fungerer nedbrytinga av fiber dårleg. Grovfôrets fylleverdi er også påvirka av fôrnivået, det vil seie kor mykje fôr kua totalt tek opp. Dess meir opptak, dess raskare passerer fôret gjennom fordøyelseskanalen. Kyrne har også ei fysiologisk regulering av fôropptaket som «slår til» ved bruk av godt grovfôr, med høg fordøyelegheit og lite fiber. Da kan kua kjenne seg mett og stoppe fôropptaket før vomma er fysisk full.

I NorFor reknar vi med at kyr i lausdrift og på beite har høgare fôropptak enn kyr på bås, men også eit høgare energibehov. Dersom det er færre eteplassar enn kyr i fjøset kan det føre til at lågrangerte kyr får i seg mindre grovfôr enn viss det er rikeleg plass ved fôrbrettet. I slike situasjonar er det ein fordel med godt kutta grovfôr fordi det går raskare å eta dette enn ukutta grovfôr. Opptak av grovfôr blir også påvirka av antal tildelingar av nytt fôr per døgn og fjerning av fôrrestar. Dårleg tilgang på vatn vil også hemme opptaket av fôr – sjekk tilgangen!

Grovfôropptak og økonomi

Dersom grovfôret er billegare en kraftfôret vil det lønne seg med høgt grovfôropptak. I eksemplet vist i tabell 3 er prisen på grovfôr satt til forventa salgspris på rundballesurfôr, her 0,30 kr/MJ. Vidare er det rekna med full appetittfôring på tre ulike grovfôrkvalitetar til ei eldre ku på 600 kg levandevekt som mjølkar 35 kg EKM og er 7 veker etter kalving. Kraftfôret har 7,39 MJ NEL20/kg tørrstoff (TS) og kostar 0,58 kr/MJ.

Surfôr med høg fordøyelegheit gjev høve til å spare mykje kraftfôr, men da treng kua også 20 prosent meir grovfôr enn av surfôr med låg fordøyelegheit. Sistnevnte fører til 11 prosent høgare fôrkostnad per dag i dette eksemplet.